De inzet van een tolk gaat over meer dan alleen de platte vertaling
Door Cick Geers
Bij de Brabantse betonproducent Bestcon werken naast autochtone Nederlanders ook veel collega’s met een Roemeense en Poolse achtergrond; gewaardeerde, hardwerkende, medewerkers die samen met hun Nederlandse collega’s voor het succes van de onderneming zorgen. De één is de Nederlandse taal wat beter machtig dan de ander. Bestcon heeft voor beide anderstalige groepen een tolk ingeschakeld die op regelmatige basis op de locatie aanwezig is. Marta Leszczynska is Pools tolk-vertaler en Madalina Cotofona is Roemeens tolk-vertaler. Ik spreek beide dames over de meerwaarde van hun werk en de achtergrond van hun inzet.
Madalina steekt van wal: ‘Vertaalwerk dat ooit begonnen is uit veiligheidsoverwegingen (omdat er bij Bestcon met zwaar materieel gewerkt wordt, red.), heeft inmiddels ook een sociale functie gekregen. Het gaat niet om letterlijk vertalen, om opdrachten, regels en procedures over te brengen aan -in mijn geval- Roemeense werknemers. Het gaat om de beleving en het begrip van wat er gezegd wordt. Wat wordt er in het Nederlands bedoeld met de boodschap? Daar komen cultuurverschillen om de hoek kijken. De manier waarop Nederlandse mensen woorden geven aan zaken, verschilt nogal van andere landen. Denk aan directheid, gebruik van metaforen e.d. Hoe belangrijk is het niet dat je, als werkgever, je realiseert wat dat betekent voor je buitenlandse medewerkers?’
Cultuursensitief
Marta knikt bevestigend. ‘Ik herken dat. Tolken is cultuursensitief zijn. Bij sommige situaties moet je context geven om de Nederlandse boodschap over te brengen. Ik zie mijn werk dan ook meer als het mensen met verschillende taalachtergronden helpen elkaar te begrijpen. In het geval van Bestcon tolk ik bijvoorbeeld Toolboxen; veelal technische bijeenkomsten waarbij medewerkers geïnformeerd worden over een bepaald onderwerp dat bij hun werk hoort. Ik bespreek eerst met de Nederlandse leidinggevende wat de boodschap gaat worden; wat de essentie van de boodschap is. Dat maakt het tolkwerk voor mij makkelijker, omdat ik dan de Poolse uitdrukkingen kan gebruiken en niet plat de Nederlandse taal hoef te vertalen. Ik let ook op de reactie van de Poolse collega’s. Daaruit kan ik opmaken hoe ze de boodschap ervaren en/of ik nog wat extra toelichting moet geven. Is het doel van de boodschap overgekomen?’ Dan lacht ze en zegt: ‘Ik steek zelf trouwens ook nog wat op van die Toolboxen.’
Nederlands leren
Ook voor de Roemeense Madalina geldt dat zij de meerwaarde ziet van het sociale tolken, zoals ze dat zelf noemt. ‘Ik merk dat de Roemeense medewerkers het enorm waarderen dat Bestcon investeert in het aanstellen van een tolk. Als tolk-vertaler ben je opgeleid om als instrument te dienen en zaken letterlijk te vertalen. Maar ik merk dat je ook op sociaal gebied een rol hebt te vervullen. Sommige boodschappen hebben nu eenmaal in een andere cultuur meer toelichting nodig dan de platte vertaling.’ Dan wacht Madalina even en zegt: ‘Ik weet dat er veel mensen zullen zijn die nu zeggen: waarom leren ze niet gewoon Nederlands? Maar daarmee los je het niet op, zeker niet voor de buitenlandse mensen die tijdelijk in Nederland werken. Zij krijgen misschien de basis van het Nederlands mee, maar de werkelijke essentie van de Nederlandse taal en de cultuur die het gebruik van de taal ondersteunt, vragen om veel meer tijd. Vergeet daarbij niet dat voor veel buitenlandse werknemers het sociale leven (waarin zij meer kunnen meekrijgen van de Nederlandse taal en cultuur) beperkt is. Zij werken doorgaans veel en lang, en vaak ook alleen samen met collega’s uit hun eigen land. Dan spreek je al snel je eigen taal met elkaar. En, minstens zo belangrijk, het aanleren van een andere taal, -zeker het Nederlands- is niet eenvoudig. Dat weet ik uit ervaring.’
Waardevolle toevoeging
Voor Raymond Voorhuis, productieleider bij Bestcon, zijn de tolken een waardevolle toevoeging aan zijn team. ‘Met de inzet Marta en Madalina kunnen we de samenwerking met onze buitenlandse collega’s verbeteren. We halen in ieder geval de taalbarrière voor een groot deel weg. Toegegeven: het is vanuit ons bedrijf gestart om veiligheidsredenen. Veilig werken is prioriteit en we realiseerden ons dat taalbeleving daar mogelijk voor een kink in de kabel zou kunnen zorgen. Inmiddels zijn de maandelijkse sessies met Marta en Madalina waardevolle bijeenkomsten geworden, waarin we naast het overbrengen van onze boodschap ook alle ruimte bieden aan onze buitenlandse collega’s om hun verhaal te doen en aan te geven wat ze ervaren, willen veranderen of wat ze te vragen hebben. En dat gaat nu eenmaal het makkelijkst in je eigen taal. En dat faciliteren we nu met plezier. We willen niet meer anders’.
Different cookie
Ik bedank Marta, Madalina en Raymond voor het gesprek. Er is me veel duidelijk geworden. We weten allemaal dat wanneer je een taal niet machtig bent, dit voor lastige situaties kan zorgen. Natuurlijk kun je de taal leren, maar ook dan nog zul je de werkelijke essentie van een taal, die niet je Moerstaal is, weleens kunnen missen. Niets ten nadele van Google translate, Deepl of de vertaalfunctie van programma’s als ChatGPT, maar letterlijke vertalingen staan niet garant voor het daadwerkelijk begrijpen van de boodschap. Dat is toch heel andere koek oftewel that’s a total different cookie. En die vertaling zegt genoeg, lijkt me.
